zaterdag 28 januari 2012

Lessen uit de nationale statushiërarchie van het Hitler-bewind

De rede van Marcel Reich-Ranicki in de Bondsdag brengt me op de vraag wat we moeten leren van de totstandkoming en het catastrofale aan de macht blijven van het Hitler-bewind. In mijn vorige bericht hierover, van 15 december van vorig jaar, kwam ik na lezing van Kershaw en Haffner tot de volgende conclusie:
Samengevat: hoe komt een narcistische mislukkeling, waarvan er zo veel zijn, aan de top van een nationale statushiërarchie te staan? Door dat volstrekte geloof in zichzelf goed te kunnen uitdragen, door beledigingen en door vervoering, door de duidelijke zwakte van de bestaande machthebbers, door een intimidatie-apparaat op te bouwen dat angst en vrees aanjaagt én door duidelijke prestaties te leveren. (Dat laatste en die zwakte van anderen hangen natuurlijk samen.)
Toen ik dat schreef, had ik natuurlijk mijn gedachten over allerlei narcisten waarmee je als je de media volgt geconfronteerd wordt. En ik stelde mezelf er mee gerust dat verreweg de meeste van die narcisten weliswaar gevaarlijk zijn voor degenen in hun persoonlijke omgeving, maar niet een publiek gevaar vormen.

Voor een publiek gevaar is er meer nodig. Een obsessie over de verderfelijkheid van een bevolkingsgroep, zoals de Joden of de Islam of de Roma of de buitenlanders. Het vermogen en de lust om enerzijds de tegenstanders te beledigen en de eigen aanhang te vervoeren (en die twee lijken helaas samen te hangen). En niet het minst: agressie. En dan niet alleen de persoonlijke agressie, die nog niet veel meer hoeft te zijn dan de routine van het beledigen, maar die ook een agressieve aanhang weet te kweken. Hitler was als persoon alleen verbaal agressief, maar dat was voldoende om gewelddadige en moordlustige types aan te trekken. En met die agressieve aanhang is er het intimidatie-apparaat. Als daar dan een duidelijke zwakheid van de overige politieke leiders bijkomt, in een tijd van grote economische onzekerheid, ja, dan mag je wel van een publiek gevaar spreken.

Als je nu volgt wat er zich in de media zoal afspeelt, dan kom je alle onderdelen van dit lijstje wel tegen, maar gelukkig nog niet allemaal tegelijk op een plek.

De Jobbik-partij in Hongarije is obsessief nationalistisch en is bezig een intimidatie-apparaat op te bouwen. Google maar eens afbeeldingen met "Hungarian guard". (Mijn gevoel van goede smaak verbiedt mij om een foto daarvan in dit bericht op te nemen.)

In Duitsland was er de Zwickauer Terrorzelle, drie jonge rechtsextremisten die niet alleen bankovervallen pleegden, maar ook acht Turkse en een Griekse winkelier doodschoten. De Duitse justitie onderzoekt nog de contacten van deze groep met andere sympathiserende groeperingen, zoals de NPD. Zie dit dossier van Der Spiegel voor meer informatie. Geen opwekkende lectuur. Hier zien we de combinatie van obsessief nationalisme en gewelddadigheid.

En dan was er in Noorwegen Anders Breivik, die vorig jaar in Oslo een bomaanslag pleegde en later op de dag in het zomerkamp van de jeugdafdeling van de sociaaldemocratische Noorse Arbeiderspartij om zich heen begon te schieten. Uit alles wat we nu van hem weten is dat hij in ieder geval de bekende obsessies had, met de Islam en links als verderfelijke vijanden. Hij was geïnspireerd door "onze" Geert Wilders. De gerechtspsychiaters hebben hem geestesziek en ontoerekeningsvatbaar verklaard, maar er komt een nieuw onderzoek. Waarschijnlijk lijdt hij aan een Narcistische Persoonlijkheidsstoornis, waar Hitler volgens Kershaw waarschijnlijk ook aan leed.

En in Nederland hebben we de obsessie van de verderfelijke Islam, de verbale agressie en de lust tot beledigen van Geert Wilders. Dat trekt types aan die ook graag verbaal agressief zijn en beledigen. Maar voor de rest valt het nog mee.

In alle gevallen hebben we wel de grote economische onzekerheid en de zwakte van de meeste huidige leiders. We zullen zien wat het wordt.

Begin vorig jaar schreef Ian Kershaw deze beschouwing over de mogelijke gevaren van het intolerante, obsessieve rechtsextremisme in Europa. Hij is aan de optimistische kant. Maar is wel bezorgd over wat er zou  kunnen gebeuren als de economische onzekerheid zou voortduren en toenemen of als Islamitische terroristen grote aanslagen zouden plegen. Dat laatste: gelukkig niet. (Update. Helaas kunnen we dat, nu 2015 op zijn einde loopt, niet meer zeggen.) Maar die economische onzekerheid, die is lijkt me alleen maar toegenomen. Zwakke leiders...

Geen opmerkingen: